Het mysterie tijd

Een machtige intuïtie voedt ons leven en ons denken, namelijk dat wij leven en denken, dat wil zeggen, veranderen en toch dezelfde blijven.

Wij noemen die intuïtie: ‘tijd’, maar over de tijd weten wij niets en wat wij over de tijd menen te weten is vol van paradoxen en tegenstrijdigheden.

In één gedaante is tijd de bron van de wiskunde en het grote ordende principe in de natuur.

In een andere gedaante brengt tijd ons de hele ethiek, menselijke hoogmoed, wroeging om het verleden, angst voor de dood.

In de ene tijd — die van de wiskunde en de fysica — regeert de waarheid, maar ontbreken zin en doel.

In die andere — de tijd van leven, bewustzijn en cultuur — menen wij wel doel en zin te ontdekken, maar zoeken wij vergeefs naar onwrikbare waarheden.

Wat is tijd?

Plato

• De tijd is een bewegend beeld van de eeuwigheid.

Aristoteles

• De tijd is de maat van beweging volgens eerder en later.

Plotinus

• Tijd is de ontvouwing van het niets tot iets.

Isaac Newton

• Tijd is wat blijft bewegen wanneer niets anders meer beweegt.

Gottfried Leibniz

• Tijd is de orde van alles wat op dezelfde plaats gebeurt.

Immanuel Kant

• Tijd is de innerlijke orde van de voorstellingen die wij ons van de wereld vormen.

Aspecten van de tijd

Topologie van de tijd

• Topologie en metriek

• Of de tijd een begin en een einde heeft

• Of de tijd cyclisch is

Microstructuur van de tijd

• Of de tijd discreet is of continu, en indien het laatste, in welke zin

• Of er een kortste tijd bestaat

• De paradoxen van Zeno

Richting van de tijd

• De schijnbaar onafwendbare gang van de wieg naar het graf, van orde naar wanorde

Asymmetrie van de tijd

• De status van verleden en toekomst

Vrijheid en determinatie

• De toekomst open of gesloten?

Ontologie van de tijd

• Kan de tijd op zichzelf bestaan? Kan er lege tijd bestaan?

• Presentisme en eternalisme

Psychologie van de tijd

• Het psychologische heden

• Tijd en bewustzijn

Zijn en worden

• Of de tijd voorbijgaat

Van orde en chaos

• De geschiedenis van het universum

• Het kosmologische principe

• Het probleem van de entropie

• Het beginprobleem

• Tijd in het universum — tijd van het universum

De tijd: vriend of vijand?

De tijd is de vijand van het absolute, de ontkenning van het zijn.

De tijd is het grootste probleem van de natuurwetenschap.

De tijd is fundament van de menswetenschap.

De tijd is schijn, illusie van het verstand, aan plaats gebonden.

Daarentegen: de tijd en alleen de tijd is het die de realiteit (‘dingachtigheid’) van de wereld tot werkelijkheid maakt, dat is: de wereld werking, dynamiek, leven geeft.